Η μάνα εν κρύον νερόν

Όταν γερά η μάνα και άλλο κι επορεί (2)
ατότε θελ' βοήθειαν ατότε θελ' ζωήν ...
ατότε θελ' ζωήν
κι όταν θα έρτε η ώρα και άλλο κι θα ζει
αμά κι φτας το χρέωσις' θα καίετε η ψυς'

η μάνα εν κρύον νερόν και σο ποτήρ και μπεν'
η μάνα να μη είνετε η μάνα να μη εν...
η μάνα να μη εν

Η μάνα εν βράχος, η μάνα εν ρασίν (2)
σο δύσκολον την ώρας μανίτσα, μανίτσα, μανίτσαμ' θα τσαείς'
η μάνα εν το στήριγμαν τη χαράς το κλαδίν
τατινές η εγάπη κι εβρίετε ση γην

η μάνα εν κρύον νερόν...

Θα δέαβένε τα χρόνια θα γέρουμε και μεις (2)
ατά είναι με τη σειράν κι θα γλυτών κανείς...
κι θα γλυτών κανείς
και ουλ' πρέπ' να εξέρομε σ' αούτο τη ζώην
Χωρίς τη μάνας την ευχήν κανείς κι ελεπ' χαΐρ'.

αναφορές στην Γενοκτονία των Ποντίων

“Η πολιτική των Τούρκων είναι μέσω μιας γενικευμένης καταδίωξης του ελληνικού στοιχείου, να εξοντόσει τους Έλληνες ως εχθρούς του Κράτους, όπως πριν τους Αρμένιους. Οι Τούρκοι εφαρμόζουν τακτική εκτόπισης των πληθυσμών, δίχως διάκριση και δυνατότητα επιβίωσης, απ' τις ακτές στο εσωτερικό της χώρας, ώστε οι εκτοπιζόμενοι να είναι εκτεθειμένοι στην αθλιότητα και τον θάνατο από πείνα. Τα εγκαταλειπόμενα σπίτια των εξοριζόμενων λεηλατούνται από τα τουρκικά τάγματα τιμωρίας ή καίγονται και καταστρέφονται. Και όλα τα άλλα μέτρα τα οποία εις τους διωγμούς των Αρμενίων ευρίσκοντο εις ημερησίαν διάταξιν, επαναλαμβάνονται τώρα εναντίων των Ελλήνων”

Πολυχρόνης Κ. Ενεπεκίδης, Οι διωγμοί των Ελλήνων του Πόντου (1908-1918), ό.π., σελ. 11.

“Η καταστροφή των χωρίων ήρξατο κατα τον Απρίλιον του 1921 και συνεπληρώθη προ μηνός. Άπαντα τα χωρία κατεστράφησαν, εκάησαν, εξερριζώθησαν τελείως. Πάντες οι κάτοικοι των χωρίων τούτων εξωρίσθηκαν και εφονεύθησαν αδιακρίτως γένους και ηλικίας [...] Εκ των εις τα βουνά καταφυγόντων οι ημίσεις απέθανον εκ κακουχιών και φόνων και ασθενειών [...] Εγένοντο Αποστολαί εξορίστων εις το εσωτερικόν. Εκάστης Αποστολής οι εξόριστοι ελαμβάνοντο κατ' εκλογήν μεταξύ των εχόντων ηλικίαν 10 – 70 ετών. Η τύχη των εξοριζομένων ήτο ως επί το πλείστον σφαγή, αγχόνη και θάνατος εκ κακώσεων και πείνης”

αρχείο Μουσείου Μπενάκη , φάκελος 316

ο Βρετανός πρωθυπουργός Λόουντ Τζωρτζ προέβη σε δημόσιες δηλώσεις στη Βουλή των Κοινοτήτων (1921): “(Στον Πόντο) δεκάδες χιλιάδες ανδρών, γυναικών και παιδιών απελαύνονταν και πέθαιναν. Ήταν καθαρή ηθελημένη εξολόθρευση. “εξολόθρευση” δεν είναι δική μου λέξη. Είναι λέξη που χρησιμοποιεί η Αμερικανική Αποστολή”

House of Commons. The Parliamentary Debates, Fifth Series, τομ. 157, σελ. 2001 – 2002

Πόντος εν άστρον φωτεινόν

Πόντος! Εν άστρον φωτεινόν σ' Ελλενικούς αιώνας.
Αργοναυτών το όρωμαν και τη Ακρίτα κάστρον.
Νύφε ακριβοθώρετος τη Πόντου τη Ευξείνου,
Πυκνέσα δύσσα σα ραςά μάραντα φορτωμένα.
Πόντος! Αγέρας παρχαρί, θύμηρου μυρωδία,
Τη λύρας γλυκολάλεμαν, νερόπα πάντα κρύα.
Πόντος! Η πρώτεσα χαρά μ',το υστερνόν μ' ο πόνος.
Αροθυμώ και τραγωδώ, αροθυμώ και κλαίω.

Κι έρθενε χρόνια δίσεκτα, καταραμένα χρόνια
Ο ουρανόν ελίβωσεν, σην γην ποτάμ' το (γ)αίμαν.
Κ' εσκώθεν θρήνος θάνατος, πέρα περού σον Πόντον.
Ξαν κρούγ'νε οι Αγαρηνοί και καίγ'νε και ρημάζ'νε,
Ο βίον χάται γενεών, ο κόσμον ξεριζούταιΚι ένας λαός πορεύκεται σ' Αδάμ την εξορίαν.
Αποτελειώνε σον γιαλόν το έργον των Αγαρηνών οι Φραγκολεβαντίνοι
Και κ' εγροικάς ο άκλερον ποίος τεσόν έν' ο εχθρόν και ποίος έν' ο φίλον.

Και σην Ελλάδαν έρθαμε ρίζα 'μουν προαιώνιον
ΠΑΤΡΙΔΑ τη ΠΑΤΡΙΔΑΣ
Και ξαν πουλί μ' ασ'ήν αρχήν χτίζομεν το γεφύριν.
Σα μαύρα τα χαλάσματα άθα και μανουσάκια.
Την γήν κατατρυπαίνομεν μ' αλέτριν και χορόν,
Τον ήλιον ξαν σα χέρα 'μουν αγαπεμέν κρατούμεν
Και μ' έναν στόμαν, μ' έναν ψήν και νούν βροντολαλούμεν

ΠΟΝΤΟΣ! 'εν' άστρον φωτεινόν
Ο ψε, σήμερον και πάντα.

απόσπασμα από την Καμπάνα του Πόντου

III
Ποί’ είν’ ατοίν, π’ εγόμωσαν τη Ζύγανας την στράταν;
κι η στράτα εγέντονε ποτάμ’ ας σα πολλά τα δάκρα
τ’ ελάτα δάκρα έπιγαν κι εγένταν κυπαρίσσα
και γονατίζ’ η Ζύγανα, ‘ς ση καμονής το βάρος…

Άμον γέρος χιλιόχρονος, το Καν το ασημένεν
πάει εμπροστά και ακλουθούν η Χάκαξα κι η Άτρα,
η Χάρσερα, η Χερίανα, η Άρδασα, η Χόπσα
με τα χωρία τα μικρά, με τα κεφαλοχώρα
με τ’ εγκλησίας τα πολλά και με τα Μοναστήρα

Ο Αεσέρτς φυτρών’ ανθρώπς, και το Γουλάτ’ ισκιάδες,
το μαύρον το Καράκαπαν κι άλλο μαύρο εγέντον.
Εμπροδιαβαίνει το ΣΤΑΥΡΙΝ, η Μούζαινα ακλουθά ‘το,
με το Παρτίν, τη Βαρενού και το Λυκάστ εντάμαν,
η Μασούρα και τη Ζαντόν τ’ Αγεργή, το χωρίον,
κι ούλια τα κάστρα και τα τόπς, ολόγερα ντ’ εκείσαν.

Ο Κασκαμπάς εβούϊξεν και το Μετζίτ εσείεν,
και τ’ Άεν Παύλου το ραχίν, τρανόν μπόραν εξέγκεν,
εταρασίγαν τα νερά τη Λιμνή κι εφουσκώθαν
κι εκχύγαν έξ’ κι εγόμωσαν μαύρον νερόν τον τόπον…

Απέσ’ ‘ς σην δείσαν έκλαιεν ο Άεν Ζαχαρέας,
άμον οφιδί σύριγμαν και Κόλασης αέρας
το κλάψιμον, εγόμωσενολόγερα τ’ ορμία…
… Εγρέθεν ας σο σύριγμαν η δείσα, και εσκώθεν…

Θεέ μ’! Τσ’ είναι π’ εφάνθανε κι εσέβανε ‘ς σην στράταν;

Η Κρώμ’ τη χαράς το πουλίν, τη τραγωδί η μάνα,
μωρού κασέλαν έχτισεν, ας ση λύρας το ξύλον,
εποίκεν φορτωδέματα τη κεμεντζές τα κόρδας,
εφορτώθεν, η άκλερος, το λείμψανον τη ψής ατς…

κι ερχίνεσεν το κλάψιμον και την μοιρολογίαν…

IV
Άεν Παύλον εκλείστεν κα, ο Ταύρον εγονάτσεν,
το Μετζήτ εχαμήλωσεν, ο Κασκαμπάς κα έρθεν,
και τα Καμένα τ’ έρημα στέκνε και αφουκρούνταν…
Αφουκρούνταν και θλίφκουνταν, και κλαίγνε, ούλ’ εντάμαν…

«Θέ μ’ δείξον μας την δύναμη Σ’!… Χριστέ μ’ ποίσον το θάμα Σ!
»Ποίσον με πετρένεν κρεμόν, άμον τ’ Αλογοστάρια,
»Ποίσον με πράσινον λειβάδ’ άμον τα Λειβαδία,
»Ποίσον με ασάλευτον ραχίν, άμον τον Άεν Παύλον.

»Να μη ‘πορώ και πορπατώ, ‘ς σον τόπο μ’ να ‘πομένω…

»Έχω κεπία απότιστα, αθέριστα χωράφια…
»Έχω πρόατ’ ανάλμεχτα, κι εγίδια να αλμέγω.
»Τα χτήνα μ’ θέλνε το πλυμίν, ροΐν θέλνετ’ αρνόπα μ’!
»Τα σκυλία μ’ γουρνιάγουνταν και το μαλέζ’ περμένε…
»‘Φήκα τα πόρτας ανοιχτά, πόρτας και παραθύρια
»Θ’ εμπαίν’ αέρας κι άνεμον και θα βζύν’ την καντήλαν.

»Θεέ μ’! Δείξον τη δύναμη Σ’! Χριστέ μ’ ποίσον το θάμα Σ’!
»Ποίσον με ποταμόπετραν βαρύν τη καταράχτε,
»Ποίσον με σπέλιας κατωθύρ’, ‘ς σην γην καταχωμένον,
»Ποίσον με, αν θέλτς, μικρόν λιθάρ’, αν θέλτς, ποίσο με χώμαν.
»Θεέ μ’… ποίσον με ήνταν θέλτς… Μόνον ‘ς σον τόπο μ’, άφς με.
»Άφς με αδά να θάφκουμαι, ‘ς σον τόπον ντ’ εγεννέθα,
»‘ς σο μνήμαν όμπου έθαψα την μάνα μ’ και τον κύρη μ’…»