Ο ιός HIV προσκολλάται στο δέκτη CD4 που βρίσκεται στα Τ-λεμφοκύτταρα καθώς και στα μακροφάγα. Το RNA του ιού αυτού μπαίνει στο κύτταρο του ξενιστή όπου και αντιγράφεται με τη βοήθεια της αντίστροφης μετεγγραφάσης σε DNA. Αυτό πλέον το DNA του ιού ενσωματώνεται με το DNA των χρωματοσωμάτων του ξενιστή. Από κει και πέρα μπορεί πλέον ο ιός να ελέγξει τη παραγωγή νέων σωματίων HIV που εξέρχονται από το αρχικό προσβαλλόμενο κύτταρο του ξενιστή. Εναλλακτικά το ενσωματωμένο DNA μπορεί ακόμα να μείνει αδρανές και να μην εντοπιστεί από το ανοσιοποιητικό σύστημα. Ο HIV αποφεύγει σταθερά την ανοσοαπόκριση παραμένοντας στα κενοτόπια μέσα στα μακροφάγα.
Σημειώνεται επίσης ότι ο HIV μπορεί να δεχθεί υψηλά ποσοστά αντιγονικής ποικιλότητας επειδή σφάλματα κατά την αντιγραφή του RNA του ιού σε DNA προκαλούν μεγάλες αλλάγές στη φύση των περιβαλλουσών πρωτεϊνών του ιού. Γεγονός πάντως είναι ότι δεν προσβάλλονται από AIDS όλοι οι φορείς του HIV, που όμως όλοι μπορούν να τον μεταδώσουν.
Ο μέσος χρόνος από της προσβολής από τον ιό και της εμφάνισης του Έιτζ είναι περίπου 10 χρόνια.
Τελικά το προσβληθέν άτομο υποκύπτει σε διάφορες λοιμώξεις επειδή ακριβώς η αποτυχία του ανοσοποιητικού συστήματος είναι αποτέλεσμα της σταδιακής μείωσης του αριθμού των CD4 Τ-λεμφοκυττάρων.
Παρά ταύτα υφίστανται τεράστιες δυσκολίες στην ανακάλυψη ενός αποτελεσματικού εμβολίου επειδή ο ιός αυτός παρουσιάζει μεγάλη ικανότητα αποφυγής του ανοσιοποιητικού συστήματος. Οι έρευνες δημιουργίας ενός τέτοιου εμβολίου συνεχίζονται αμείωτα από πλήθος επιστημονικών εργαστηρίων άλλοτε με χρήση ορθόδοξων μεθόδων και άλλοτε με πολύ ανορθόδοξων. Μέχρι τελευταία [2005] έχει χρησιμοποιηθεί η αζιντοθυμιδίνη (ΑΖΤ) που τουλάχιστον εμποδίζει την αντιγραφή του ιού, πλην όμως παρουσιάζει πολλές παρενέργειες. Παράλληλα έχει χρησιμοποιηθεί και η ακτινοθεραπεία που επίσης δημιουργεί πολλές παρενέργειες. Η έρευνα όμως συνεχίζεται.
Επιδημιολογία
Ο πρώτος βεβαιωμένος θάνατος από AIDS σημειώθηκε στα 1959 στην Αφρική (διαγνώστηκε αναδρομικά με εξέταση ιστών του θύματος), ενώ υπάρχει και ένας δεύτερος που
υποστηρίζεται ότι προκλήθηκε από τη νόσο την ίδια χρονιά στην Αγγλία. Ακολούθησαν σποραδικοί θάνατοι στην Αφρική και τη Νορβηγία, όμως η μικρή συχνότητα δεν προκάλεσε ενδιαφέρον για περαιτέρω μελέτη. Γύρω στα τέλη της δεκαετίας του '60, ο ιός πέρασε στην Αϊτή κι από εκεί στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η πρώτη επίσημη ανακοίνωση για τη νόσο εκδόθηκε το 1981 από τις υπηρεσίες υγείας των ΗΠΑ και αφορούσε πέντε περιστατικά ομοφυλόφιλων ανδρών στο Λος Άντζελες. Λόγω του αρχικού περιορισμού της λοίμωξης στην πληθυσμιακή αυτή ομάδα, το AIDS χαρακτηρίστηκε ως περίεργη «νόσος των ομοφυλόφιλων», «καρκίνος των ομοφυλόφιλων» ή «πανούκλα των ομοφυλόφιλων», επειδή οι πρώτοι διαγνωσμένοι ασθενείς ανήκαν σε αυτή την πληθυσμιακή ομάδα. Αργότερα όμως επηρέασε και άλλες από τις λεγόμενες ομάδες υψηλού κινδύνου, όπως οι ναρκομανείς ή οι αιμορροφιλικοί, μολύνοντας τελικά και άτομα που δεν ανήκαν σε αυτές τις ομάδες. Σήμερα η ετεροσεξουαλική επαφή είναι ο κύριος τρόπος μετάδοσης. Μέχρι σήμερα έχουν πεθάνει λόγω του AIDS περίπου 25 εκατομμύρια άνθρωποι, ενώ περίπου 40 επιπλέον εκατομμύρια νοσούν. Στα πρώτα χρόνια εξάπλωσης του ιού αίσθηση προκάλεσαν οι θάνατοι του Φρέντι Μέρκιουρι, του Άντονι Πέρκινς, του Ροκ Χάντσον και άλλων διάσημων.
Μέχρι στιγμής έχουν αναγνωριστεί δυο είδη του ιού HIV, ο HIV-1 και ο HIV-2. Ο HIV-1 είναι αυτός που ευθύνεται για τη μεγάλη πλειοψηφία των μολύνσεων παγκόσμια (περίπου 90%), και επίσης είναι αυτός με τις περισσότερες μεταλλάξεις και υποτύπους. Ο HIV-2, που αναγνωρίστηκε το 1986 και θεωρείται προγενέστερος τύπος από τον HIV-1, εντοπίζεται σχεδόν αποκλειστικά στη Δυτική Αφρική, με λίγα περιστατικά σε χώρες που έχουν συχνή επικοινωνία με την περιοχή αυτή (όπως π.χ. η Γαλλία). Ο HIV-2 τείνει να μεταδίδεται σχετικά δυσκολότερα σε σχέση με το άλλο είδος, ενώ η εξέλιξη της νόσου στους φορείς HIV-2 είναι πιο αργή.
Στην Ελλάδα στα τέλη Οκτωβρίου του 2007 ο συνολικός αριθμός οροθετικών HIV ατόμων ήταν 8.584 από τους οποίους είχαν νοσήσει με AIDS οι 2.829, ενώ κατέληξαν στο θάνατο οι 1.552. Ο αριθμός των κρουσμάτων που δηλώνονται κάθε χρόνο κορυφώθηκε το 1996, για να ακολουθήσει πτωτική πορεία στη συνέχεια μέχρι και το 2002, οπότε και παρουσιάστηκε μικρή σταθεροποίηση με ελαφρά αυξητικές τάσεις. Έρευνες που έγιναν κατά την τριετία 2005 ως 2007 έδειξαν ρυθμό αύξησης των περιστατικών μόλυνσης από AIDS περίπου 23%. Σύμφωνα με έρευνες, η εισαγωγή του υποτύπου Α του ιού του AIDS —του περισσότερο και ταχύτερα διαδεδομένου στην ελλαδική επικράτεια— έφτασε στη χώρα από την Αφρική το 1978 και σήμερα όχι μόνο έχει μεταδοθεί σε διαφορετικές πληθυσμιακές ομάδες αλλά διέσχισε και τα ελληνικά σύνορα προς την Αλβανία.
Μετάδοση
Τρόποι μετάδοσης
Με σεξουαλική επαφή με κάποιο οροθετικό άτομο χωρίς χρήση προφυλακτικού. Ο ιός βρίσκεται στο αίμα, τα σπερματικά, προσπερματικά και κολπικά υγρά και μπορεί να εισέλθει στο σώμα μέσω μικροσκοπικών ή μεγαλύτερων πληγών που προϋπάρχουν στα γεννητικά όργανα ή δημιουργούνται κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής. Η ταυτόχρονη ύπαρξη άλλων σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων ευνοεί τη μετάδοση του ιού. Η μετάδοση του ιού γίνεται ευκολότερα με το πρωκτικό σεξ, λόγω του ότι γενικά μπορεί να οδηγήσει ευκολότερα σε τραυματισμό ιστών και αιμορραγία.
Με τη χρήση κοινών συρίγγων, κατά την ενδοφλέβια χρήση ναρκωτικών ουσιών.
Από την μητέρα στο παιδί, ιδιαίτερα κατά τη στιγμή της γέννησης (κάθετη μετάδοση) αλλά και κατά τη θηλασμό καθώς ο ιός εντοπίζεται και στο μητρικό γάλα.
Ο κίνδυνος μέσω μετάγγισης αίματος έχει ελαχιστοποιηθεί για τις αναπτυγμένες χώρες καθώς εφαρμόζονται έλεγχοι για την ύπαρξη του ιού HIV στα δείγματα των αιμοδοτών που μπορούν να ανιχνεύσουν τον ιό εκτός από το «παράθυρο» των πρώτων 11 ημερών της μόλυνσης· έτσι, κατά την τελευταία δεκαετία υπήρξε επιπλέον μείωση της μετάδοσης του ιού HIV και στις χώρες που εφαρμόζουν τη μέθοδο ΝΑΤ, συμπληρωματικά με την ορολογική μέθοδο, ο κίνδυνος μόλυνσης χαρακτηρίζεται εξαιρετικά μικρός. Στην Ελλάδα οι καταγεγραμμένες μολύνσεις από μεταγγίσεις φτάνουν 5-6% του συνόλου των μολύνσεων και λοιμώξεων (320 μολύνθηκαν με τον ιό από τους οποίους 184 νόσησαν) από το 1981 οπότε άρχισε η καταγραφή στοιχείων, περιπτώσεις που στην πλειοψηφία τους αφορούν πολυμεταγγιζόμενα άτομα. Με την εντατικοποίηση των ελέγχων του αίματος και την εφαρμογή (σε ποσοστό 70% των δειγμάτων το Νοέμβριο του 2007 της μεθόδου ΝΑΤ) οι περιπτώσεις τα τελευταία χρόνια μειώθηκαν και αποτελούν 0,5-1% του συνόλου των δηλωθέντων μολύνσεων (1-3 περιστατικά το χρόνο, που κατά κύριο λόγο αφορούν μεταγγίσεις που έγιναν στο εξωτερικό). Η κατάσταση δεν είναι τόσο καλή στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου οι υπηρεσίες υγείας είναι λιγότερο οργανωμένες και οι φορείς του ιού πολύ περισσότεροι. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας μέχρι το 2005, σε παγκόσμιο επίπεδο οι μεταγγίσεις ευθύνονται για το 5-10% των μολύνσεων.
Το AIDS δεν μεταδίδεται:
Από την καθημερινή, κοινωνική επαφή, τη χειραψία, το αγκάλιασμα, το απλό φιλί, τη συνάθροιση ατόμων
Από την τουαλέτα
Από τον ιδρώτα ή το σάλιο
Από ρούχα, σκεπάσματα, πιάτα, ποτήρια και μαχαιροπίρουνα, τηλέφωνα
Από πισίνες ή τη θάλασσα
Από κουνούπια ή άλλα έντομα
Πορεία της νόσου
Πρωτογενής λοίμωξη
Πρόκειται για το αρχικό στάδιο της νόσου που ακολουθεί τη μόλυνση από HIV και χαρακτηρίζεται από μη ειδικά κλινικά σημεία και εργαστηριακά ευρήματα ιογενούς λοίμωξης. Το στάδιο αυτό διαρκεί συνήθως 1-2 εβδομάδες. Επίσης, τις πρώτες 23 περίπου μέρες της μολυνσης ο ασθενής δεν αναπτύσσει αντισώματα κατά του ιού, και για αυτό το λόγο η περίοδος αυτή καλείται και "σιωπηλό παράθυρο" και είναι η πιο επικίνδυνη περίοδος από την άποψη ότι ο φορέας μπορεί να μολύνει άλλους εν αγνοία του, ακόμα και αν έχει κάνει μια τυπική εξέταση αίματος.
Φάση ασυμπτωματικής λοίμωξης
Στο στάδιο αυτό ο ασθενής είναι ασυμπτωματικός, είναι δυνατόν όμως να εμφανίζει κάποιες διαταραχές σε εργαστηριακές εξετάσεις. Παρόλο που ο ασθενής είναι ασυμπτωματικός μπορεί να μεταδίδει τον ιό.
Φάση συμπτωματικής λοίμωξης
Στο στάδιο αυτό ξεκινούν τα πρώτα συμπτώματα της νόσου που είναι αποτέλεσμα μείωσης της κυτταρικής ανοσίας, όπως στοματική καντιτίαση, τριχωτή λευκοπλακία γλώσσας, υποτροπιάζον απλός έρπης και έρπης γεννητικών οργάνων, καθώς και εκτεταμένος έρπης ζωστήρας. Μπορεί να συνυπάρχει επίσης κεφαλαλγία, πυρετός, διάρροια, απώλεια βάρους, νυχτερινοί ιδρώτες και κυρίως λεμφαδενοπάθεια.
Φάση ανοσοκαταστολής
Η καταστροφή του ανοσοποιητικού συστήματος από τη δράση του ιού σε προχωρημένα στάδια κάνει το άτομο ευάλωτο σε ιούς, μύκητες, βακτήρια και παράσιτα που υπό άλλες συνθήκες δε θα προσέβαλαν τον άνθρωπο ή θα προκαλούσαν πολύ ήπιας μορφής νόσο (ευκαιριακές λοιμώξεις). Επίσης η έλλειψη επιτήρησης του οργανισμού από το ανοσοποιητικό του σύστημα για νεοπλασίες κάνει συχνή την εμφάνιση κάποιων μορφών καρκίνου, όπως το σάρκωμα Kaposi το λέμφωμα, τον καρκίνο του στοματοφάρυγγος, του πρωκτού και του τραχήλου της μήτρας.
Πρόγνωση
Το AIDS σήμερα χάρη στα διαθέσιμα φάρμακα έχει μετατραπεί από θανατηφόρα σε χρόνια νόσο στον αναπτυγμένο κόσμο, όμως στην Αφρική και άλλες περιοχές τα θύματα εξακολουθούν να είναι εκατομμύρια-ειδικά σε ορισμένες χώρες της Αφρικής, νοσούν τα 2/3 του πληθυσμού. Τα αντιρετροϊκά φάρμακα που παρέχονται για την ασθένεια παρατείνουν την ζωή των ασθενών για πολλά χρόνια.
